گرفتاری مسلمانان و مستضعفان به عوامل چندی بستگی دارد که می‏توان با علاج آن، به نجات و رهایی امیدوار بود:

 1. بسیاری از نارسایی ها و مشکلات مستضعفان نتیجه رفتار و عملکرد خود آنان است زیرا نظام هستی بر اساس قانون علیت و قانون اسباب استوار است که بدان سنت الاهی می‏گویند و مشیت کلی الاهی بر این تعلق گرفته است که امت‏ها از طریق عقاید و رفتار خود سرنوشت خود را رقم می‏زنند.{1}

 «ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ یَکُ مُغَیِّراً نِعْمًَْ أَنْعَمَها عَلی قَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ ؛ این (کیفر) بدان سبب است که خداوند نعمتی را که بر قومی ارزانی داشته تغییر نمی‏دهد، مگر آنکه آنان آنچه را دارند تغییر دهند.»{2}

 2. کردار ناشایسته، اخلاق، رفتار و گناه انسان اثر مستقیمی در سرنوشت او دارد. در روایات به آثار تکوینی برخی از گناهان اشاره شده است جنگ‏های داخلی، تسلط اشرار، کوتاهی عمر ، قحطی و متمرکز شدن ثروت در دست ستمگران از آن جمله است.{3}

 3. خداوند به مسلمانان وعده یاری داده است. وعده نصرت خداوند زمانی شامل حال مردم‏می شود که آنان از پیش، زمینه‏های آن را فراهم بیاورند. نصرت خدا در حالی شامل بندگان خود می‏شود که در صف آنان سستی، نزاع با یکدیگر و نافرمانی از پیشوایان خود نباشد.{4} در این صورت نجات از یوغ ستمگران و رهایی نزدیک است /

 4. این نکته مهم را از نظر نباید دور داشت که یقینا ایمان حقیقی و پیروی از خدا و فرامین الاهی او، در بهروزی و نجات بشر نقش محوری را ایفا می‏نماید. ایزد متعال می‏فرماید :

 «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اًِّنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا فَتَعْساً لَهُمْ وَ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ ؛ ای کسانی که ایمان اورده‏اید، اگر خدا را یاری کنید یاریتان می‏کند و گامهایتان را استوار می‏دارد. و کسانی که کفر ورزیدند، نگونساری بر آنان باد ؛ و (خدا) اعمالشان را بر باد داد.»{5}

  [1]. منشور عقاید امامیه، جعفر سبحانی، ص 30/

 [2]. سوره انفال، آیه 53/

 [3]. الکافی، کلینی، ج 1، ص 374 ؛ ج 2، ص 273 ؛ بحارالانوار، ج 73، ص 353 .

 [4]. ر.ک: سوره آل عمران، آیه 152/

 [5]. سوره محمد، آیه 7 و 8/

قطب راوندی می‏گوید خصال پسندیده امامت، فضل، علم، صفات نیکو و اخلاق حسنه امام هادی مانند پدران بزرگوارش بود. موقعی که شب فرا می‏رسید آن حضرت متوجه قبله می‏شد و مشغول عبادت و اطاعت پروردگار سبحان می‏گردید و ساعتی از عبادت باز نمی‏ایستاد آن حضرت جبه پشمینه‏ای می‏پوشید و بالای سجاده‏ای از حصیر می‏ایستاد.{1}

 صدوق در کتاب امالی خود از ابو هاشم جعفری روایت می‏کند که گفت: یک وقت فقر و فاقه شدیدی به من روی آور شد. من به حضور حضرت هادی شرفیاب گردیدم، آن بزرگوار اجازه نشستن به من داد، همین که نشستم به من فرمود: ای ابو هاشم شکر کدام نعمت‏هایی را که خدا به تو عطا فرموده می‏توانی ادا کنی؟ ابو هاشم می‏گودی: من ندانستم چگونه پاسخ دهم ناگاه دیدم آن حضرت آغاز سخن نمود و فرمود خدا به تو ایمان داده و به وسیله ایمان، آتش جهنم را بر بدن تو حرام کرده، عافیت و سلامتی را به تو مرحمت نموده و بدین وسیله تو را توفیق عبادت و اطاعت داده و صفت قناعت به تو مرحمت فرمود و بدین وسیله آبرو و حیثیت تو را حفظ کرده، ای ابو هاشم! من بدین لحاظ در سخن گفتن بر تو سبقت گرفتم که گمان می‏کردم تو می‏خواهی از آن خدای شکایت کنی که این همه نعمت به تو ارزانی داشته است. اکنون دستور داده‏ام که مبلغ صد دینار زر سرخ به تو بدهند، موقعی که آن مبلغ پول را به تو دادند آن را بپذیر.

 یک روز یحیی بن اکثم در مجلس واثق بالله که از خلفای بنی عباس به شمار می‏رفت، حاضر شد در آن مجلس که دانشمندان و فقیهان حضور داشتند، گفت: هنگامی که حضرت آدم اعمال حج را انجام می‏داد، چه کسی سر آن حضرت را تراشید؟ همه از پاسخ دادن به این پرسش عاجز شدند. واثق گفت شخصی هست که پاسخ آن را می‏داند، آن گاه حضرت امام هادی را حاضر نمود امام فرمود: مرا از سخن گفتن درباره این موضوع عفو نما، واثق گفت: تو را به خدا قسم می‏دهم که پاسخ این پرسش را بگویید. حضرت هادی(ع) فرمود: اکنون که دست بردار نیستی پس بدان که پدرم از جد بزرگوارم از پدرش و او از جد معظم خویش و او از پیامبر برای من نقل کرد که فرمود: آن دم که حضرت آدم اعمال حج را بجا می‏آورد، جبرئیل یاقوتی از بهشت آورد و به سر مبارک حضرت آدم مالید پس موهای سر آن حضرت ریختند و هر جا که بر روشنی آن یاقوت رسید آنجا را جز حرم قرار دادند.{2}

 در کتاب جنات الخلود آمده است که حضرت امام علی النقی(ع) در نهایت جلالت، وقار، کرم و اعتبار بوده آن حضرت به قدری محجوب بود که به صورت کسی نگاه نمی‏کرد، بر مطلبی اصرار و ابرام نمی‏نمود. بلند سخن نمی‏گفت، مایل نبود در صدر مجلس بنشیند ولی دیگران همیشه آن بزرگوار را به جهت جلالت و نجابتی که داشت، در صدر مجلس جای می‏دادند.{3}

 امام علی النقی(ع) در گفتار شگرف و ژرف خویش در زیارتی به نام زیارت جامعه، از دریای دانش خود ما را بهره‏مند ساخته است و بزرگان اهل علم، این زیارت را بهترین زیارت دانسته‏اند. شیخ صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه و شیخ طوسی در کتاب تهذیب الاحکام این زیارت را نقل کرده‏اند این زیارت در کتاب مفاتیح الجنان به زیارت جامعه موسوم است با آنکه اختناق و ستم در زمان این امام همام، از حد فزون بوده است، در عین حال برخی از مشتاقان توانسته‏اند به قدر ظرفیت خویش از امام کسب فیض نمایند، شیخ طوسی 185 نفر از کسانی را که از امام هادی روایت کرده‏اند، نام می‏برد که در میان آنها چهره‏های درخشانی به چشم می‏خورد مانند:

 الف) حضرت عبدالعظیم حسنی که در شهر ری مدفون است و امام هادی(ع) درباره ثواب زیارت قبر او می‏فرماید: اگر کسی قبر عبدالعظیم را زیارت کند، مثل کسی است که قبر امام حسین(ع) را زیارت کرده است.

 ب) حسین بن سعید اهوازی که از یاران امام رضا و امام جواد و امام هادی(ع) بود و اهل کوفه بوده است ولی به همراه برادرش به اهواز منتقل شد و از آنجا به قم رفت و در قم جهان را بدرود گفت.

 چ) فضل به شاذان که از اکابر متکلمان و افاضل مفسران و محدثان بوده است و در زمان امام عسکری از دنیا رفت و قبرش در یک فرسخی نیشابور فعلی، زیارتگاه شیعیان است.{4}

 حضرت علی النقی(ع) در سال 254 هجری در روز سوم ماه رجب به دست متوکل مسموم شده و به شهادت رسید امام حسن عسکری بر جنازه پدر نماز خواند و حضرت را در سامرا در خانه خویش به خاک سپرد. در پایان این گفتار دل‏هایمان را به یکی از گفتار دلنشین این امام همام منور می‏کنیم:

 حضرت فرمود: «الدنیا سوق ربح فیها قوم و خسر الاخرون»؛ دنیا بازاری است که گروهی در آن سود می‏برند و گروهی زیان.{5}

 اگر ما معرفت خود را نسبت به ائمه و تعالیم گوهربارشان بیشتر سازیم و سفارش‏های آن بزرگواران را به کار ببندیم حتماً از گروهی هستیم که در دنیا سود جسته و در آخرت خرسند و شاد هستند خداوند توفیق عمل کردن به دستورهای بزرگان دین را به همه ما مرحمت فرماید/

پاورقی:

 [1].ستارگان درخشان، ج 12، ص 19

 [2].همان، ص 23

 [3].همان، ص 49 [4].منتهی المقال، ص 242 [5].تحف العقول، ص 358